این درس اهداف والا و مهمی را دنبال میکرده و هنوز هم می کند، اما متاسفانه به دلایل مختلف در طول سال ها تغییراتی در آن اتفاق افتاده که بیشتر ناشی از شرایط اجرا بوده است، ولی به هر حال این تغییرات موجب شده که راجع به جایگاه اصلی این درس در اجرا، تردید هایی به وجود آید.در حالی که این درس با سایر دروس هیچ تفاوتی ندارد و تنها درس کاربردی و علمی دوره ی راهنمایی است که شدیداً مورد نیاز دانش آموزان یازده تا چهارده ساله است . درس حرفه و فن دو هدف اساسی را دنبال می کند: هدف اول آشنایی و کسب اطلاع راجع به رشته های تحصیلی و مشاغل است و هدف دوم کسب مهارت عملی و فنی از طریق به دست گرفتن ابزار و وسایل و انجام کاری یا ساختن چیزی و ... نهایتاً می توان گفت این درس اهمیتی کمتر از سایر دروس ندارد . این درس در رشته های نظری ادامه ندارد و در ابتدایی هم به شکل تلفیق وجود دارد . در هر صورت ، درسی است با اهداف مشخص ، در کنار سایر دروس و با ارزش یکسان. ضرورت تحقیق: عالمی را گفتند عالم بی عمل به چه ماند گفت زنبور بی عسل. بر همه دانش آموزان روشن است که علوم و فنون بر دو اصل تئوری و عملی استوار است ونقصان در هر کدام از آنها باعث ویرانی بنای علم می شود. تا زمانی که پروژه های عملی که مکمل دروس تدریس شده می باشند در سطح مدارس اجرا نشوند بطور قطع باعث ایجاد اختلال در یادگیری و عدم درک کامل از مباحث درسی میشوند. با توجه به این مهم ضرورت تحقیق در رابطه با دروس عملی مانند حرفه و فن بیش از پیش آشکار می گردد. کاربرد درس حرفه و فن در یادگیری دانش آموز: اگر از یک معلم حرفه و فن در خصوص محتوا و هدف های این درس و تفاوت آن با سایر درسها در روش تدریس و ارزشیابی سوال کنید ، خواهید دید که به خوبی راجع به آن توضیح می دهد و مثالهای جالب و زیبایی از کارهای انجام داده و یا تجربیاتی که اندوخته است ، ارائه می دهد . اما نکته قابل تأمل ، نقص و کاستی هایی است که در مثال ها و نمونه فعالیتها دیده می شود که عمدتاً نمی توان از آنها چشم پوشی کرد. از جمله ، ساماندهی فعالیت یادگیری که از یک روش علمی دقیق پیروی نمی کند و یا سنجش که ظاهراً عملکردی است ، ولی با شیوه تدریس هم خوانی ندارد . از طریق دیگر غالباً هدف فعالیتهای تدریس و ارزشیابی مبهم است و به جای تأکید بر هدف اصلی ، بیش تر به هدفهای جنبی پرداخته می شود . مطالعه و بررسی این گونه موارد و نمونه های عینی ، اشکالات و ابهامات اشاره شده را کاهش می دهد و به معلمان حرفه و فن کمک می کند در استفاده از شیوه های تدریس و ارزشیابی ، دقیق تر عمل کنند. ضرورت انجام کارهای عملی درس حرفه و فن لازم به ذکر است درس حرفه و فن یک درس عملی و کتبی است به همین خاطر برای ارزشیابی دانش آموز طیبعتاً مشکلاتی به وجود می آید برای موارد نظری و کتبی صرفا با برگزاری یک امتحان روی ورقه مسئله حل است ولی در موارد عملی اینگونه نیست دانش آموزی که ذوق فعالیتهای عملی دارد انتظار دارد که از او امتحانی با توجه به اندوخته و اطلاعات عملی وی به عمل آیدو اگر اینگونه نشود یعنی اینکه دبیر بدون آزمون عملی نمره ی عملی برای دانش آموز قرار دهد مورد رضایت دانش آموز نیست اگر چه آن نمره بالا باشد حال اگر این روند ادامه یابد قطعا دانش آموزان برای این درس ارزش خاصی قائل نمی شوند که منجر به بی علاقگی دانش آموزان شده و استعدادهای آنان در این زمینه شکوفا نمی شود ودر نتیجه اهداف تعلیم و تربیت در این بخش معطل شده و از طرفی هر دبیری که مهارت لازم برای این در س را ندارد متقاضی تدریس حرفه و فن می شود . مسلم است که تدریس حرفه وفن به صورت نظری و انتزاعی بدون کارهای عملی کار خیلی سختی نیست و از عهده دبیر هر رشته ای بر می آید ولی نتیجه مطلوب را ندارد. البته تعدادی از همکاران عزیز نبودن کارگاه و ابزارها را دلیل انجام ندادن کارهای عملی عنوان می کنند . که من این دلیل را وارد نمی دانم چرا که آموزش هنر معلم است و به هر ترتیبی باید آن را در حد توان خود انجام دهد یک معلم نباید بگوید امکانات نیست . اگر امکانات بود انجام دهد اگر نبود نباید منتظر امکانات باشیم دقت کنیم که باید امکانات را به وجود آوریم حال من نمی دانم چگونه چرا که هر معلمی با استفاده از انواع توانا یی های خود این امر را می تواند انجام دهد. یادگیری مشارکتی و سنجش عملکرد و ارتباط آن با آموزش حرفه و فن: در کلاس های درس ، یکی از سه نوع محیط یادگیری رقابتی ، فردی و یا هم یاری ، توسط معلم به وجود میآید. هر کدام از این محیط ها نگرش خاصی نسبت به داشن آموزان و معلم ایجاد می کند و انتظارات خاصی درباره چگونگی یادگیری به وجود می آورد . در محیط رقابیتی دانش آموزان از خود می پرسند چه کسی را باید از میدان به در کنیم و چه کسی شاگرد اول خواهد شد .در محیط یادگیری انفرادی دانش آموز با خودش رقابت می کند و از داشن آموزان دیگر توقع کمک و حمایت ندارد .در محیط هم یاری داشن آموزان به جای این که معلم را مرجع اصلی بدانند به هم کلاسی های خود به عنوان مراجع مهم و با ارزش می نگرند. در محیط مشارکتی برای نجات همه تلاش می کنند ،وابستگی دانش آموزان به یکدیگر مثبت است ، فعالیت ها طوری سازمان دهی می شوند که دانش آموزان همه به هم وابسته اند و هیچ یک از اعضای گروه نمی تواند موفق شود مگر این که تمامی اعضا موفق شوند.. برنامه درسی آموزش حرفه و فن با توجه به هدف ها و محتوا ، شیوه سازماندهی آن بر اساس رویکرد فرایند محور با تاکید بر حل مسئله طراحی و برنامه ریزی شده است . از بین الگوهای تدریس ، الگوی ادگیری مشارکتی ، الگوی مناسبی برای تحقق هدف های این برنامه درسی و همچنین رشد و توسعه علاقه به یادگیری چگونه دانستن، چگونه انجام دادن ، چگونه بودن و زندگی با دیگران است. یادگیری مشارکتی روش های متفاوتی دارد که بیش ترین تاکید آن ها بر تعاملات اجتماعی بین دانش آموزان در قالب گرو های همیاری است و چگونه آموزی به جای مطلب آموزی ، واجد ارزش و اهمیت می شود . همچنین ترغیب داشن آموزان به فعالیت در گروه های کوچک به منظور کمک به یکدیگر در یادگیری مطالب، فصل مشترک تمامی روش هاست. روش های پنج گانه یادگیری مشارکتی: 1- طرح کارایی گروه 2- طرح تدوین اعضای گروه 3- طرح قضاوت عملکرد 4- طرح روش سازی طرز تلقی 5- طرح پژوهشی مشارکتی دو طرح اول در آموزش حرفه و فن از جمله رو شهای عمومی یادگیری مشارکتی هستند که می توان از آنها در تدریس اکثر موضوع های درسی در پایه های گوناگون استفاده کرد . از این دو روش می توان به صورت مجزا یا با هم برای فراگیری حقایق، اطلاعات ، اصول و قوانین استفاده کرد. و از روش روشن سازی طرز تلقی ، برای کشف این که آیا طرز تلقی داشن آموزان بر یک پایه محکم از حقایق ، اطلاعات و منطق استوار است یا نه، استفاده می شود. این طرح نیز کمک می کند که هر فرد عقاید متنوعی را بشنود و نکات مشابه و متفاوت با طرز تلقی های دیگران و دلایل آن ها را تشخیص دهد. و بالاخره طرح قضاوت عملکرد برای فراگیری مهارتهای عملی مانند: کارکردن با دستگاه ، نوشتن گزارش، ساخت وسیله، پخت غذا و شیرینی،طرح مفیدی است . نکته مهم در طرح قضاوت عملکرد این است که دانش آموزان خود معیار یک عملکرد را به روشنی تدوین می کنند ، بفهمند و به کار ببرند. استفاده از روش های کاربردی در آموزش های فنی و حرفه ای و تخصصی روش های آموزشی, بخشی از تکنولوژی آموزشی را تشکیل می دهد و از آنها می توان به عنوان ابزار تسهیل کننده برای یادگیری و تغییر در نگرش ها, بینش ها و ارزش های از پیش تعیین شده استفاده بهینه کرد. روش های آموزشی در تعامل عوامل موثر در امر آموزش, زمانی می تواند موثر باشد که اجزای آن یعنی یاد دهندگان, یادگیران, موضوع یادگیری, زمان و مکان یادگیری و منابع مالی, فیزیکی و انسانی برای یادگیری در ارتباط متقابل باشند. روش های آموزشی در جدول ها و نمودارها نشان داده شده اند؛ هر یک از آنها می تواند در ایجاد توانایی ها و مهارتهای شغلی مدیران و کارکنان مفید و سازنده باشد. نقش مربی, مدرس, و استاد در بهره گیری از این روش ها در برنامه های آموزشی به منظور مشارکت, همفکری, برخورد اندیشه و تفکر مدیران و کارکنان موجب می شود انگیزه فراگیری و مشارکت برای بحث در فراگیری به وجود آید. استفاده از روش های آموزشی در برنامه های آموزشی حرفه ای و تخصصی از طریق مربیان, مدرسان, و استادان در راستای تحقق هدف های آموزشی و ایجاد مهارتهای ادراکی رفتاری و فنی می تواند رشد و پرورش ذهنی, فکری, عاطفی و روحی مناسب را در فراگیران تغییر دهد و در آنها تحول ایجاد کند. یک روش تدریس جالب : پیشنهاد می شود: هم ردیف فعالیتهای "تحقیق کنید – بحث کنید – فکر کنید و یا بیشتر بدانید " فعالیتی تحت عنوان " تصویر را تفسیر کنید " همراه با تصاویر قابل تفسیر در راستای موضوع درس طراحی و در متن دروس حرفه وفن قرار دهید تا امکان ارتقاء سواد تصویری به مرور زمان برای فراگیران فراهم گردد ، برتری این فعالیت علاوه بر امکان یادگیری عمیق همراه با تجزیه و تحلیل مطالب ، موجبات تعمیم مطالب فرا گرفته به مطالب یاد نگرفته خواهد گردید و راهبردی مناسب برای رسیدن دانش آموز به مرحله ی خودآموزی را فراهم می آورد که از راهکارهای مهم در راه یادگیری است . تصاویر قابل تفسیر در راستای موضوع درس در کتب حرفه و فن اگرچه انگشت شمارند اما می توانند منشاء یاد گیری مضاعف در کلاس شوند به شرط آن که : اولا از طرف همکاران محترم مورد توجه قرار گیرند . ثانیا با استفاده از سواد تصویری به خوبی تفسیر شوند . ثالثا در فرایند تفسیر ، گروه فراگیران از طریق طرح پرسش های مستمر توسط دبیر محترم در ارتباط با آن تصاویر مورد پرسش واقع شده و این امکان در کلاس فراهم شود که سایر گروه های دانش آموزان نظرات دیگر گروه ها را بشنوند و آن شنیده ها را با نظرات گروه خود پردازش نموده و به نتیجه ی نهایی مقبول تری برسند ، آن نتیجه ی نهایی مقبول تحت عنوان " فکر بکر" مورد عنایت کلاس قرار گرفته و در بخش ویژه ای از دفاتر حرفه و فن یادداشت شود و گروه ارائه دهنده ی فکر بکر به نحوی مورد تشویق دبیر محترم قرار گیرند برای نمونه از کتاب حرفه و فن سال اول تصویر صفحه ی یک با موضوع "فرایند تولید یک محصولی پلاستیکی مثل کلاه ایمنی " با رویکرد تصویر خوانی قابل تفسیر ارائه شده که تجزیه ی و تحلیل آن می تواند با روش فوق ضمن درگیر کردن افکار فراگیران ، موجبات تعمیم آن به فرایند سایر کاخانه هایی که به نوعی محصولات ِ دیگر ِ پلاستیکی تولید می کنند بشوند (یادگیری مضاعف) اکنون فرایند تدریس این صفحه ( صفحه ی یک کتاب حرفه و فن اول ) با روش فعال به صورت اجمال : دبیر: بچه ها فکر کنید چه تفاوتهایی بین فن آوری و فناوری وجود دارد؟ (فکر کردن فعالیتی انفرادی است ، در غیر این صورت فکر قفل می شود ) دانش آموزان با نظم و به صورت انفرادی ایده های خود را ارائه می دهند – جمع بندی – تکمیل – پردازش و ارائه ی ایده ی مقبول تحت عنوان فکر بکر با راهنمایی دبیر و تلاش فکری فراگیران مشخص و در دفتر دانش آموزان مانند مثال زیر ثبت می شود . فکر بکر: منظور از فن آوری واردات ابزار و وسایلی است که کشور های دیگر ساخته و ما فقط مصرف کننده آن هستیم ، اما مفهوم فناوری آن است که ما خود بر اساس نیاز ابزار و وسایل خود را طراحی و طی فرایندی تولید کنیم (فناوری مانند جنگاوری نتیجه ی یک تلاش از جانب خود است) پیشنهادها و راهکارهایی در رابطه با آموزش حرفه و فن به منظور یادگیری بیشتر: 1- تبدیل کلاس درس به کارگاه با تغییر آرایش میزها 2- استفاده از حیاط مدرسه به عنوان کارگاه برای کار عملی های پر سر وصدا 3- آوردن ابزار توسط دانش آموزان و همکاران به صورت امانت 4- گروه بندی دانش آموزان و تشویق آنان به خرید ابزارکارگاهی به صورت شخصی 5- استفاده از کارگاه مدارس هم جوار در صورت امکان 6- ترتیب دادن بازدید دانش آموزان از کارگا ههای واقعی (کمک از والدین) 7- فیلم برداری و عکسبرداری واستفاده از انواع رسانه ها برای نمایش یک کار عملی و سپس پخش برای دانش آموزان 8- تهیه فیلم های آموزشی (شامل تدریس سایر دبیران و کارهای فنی و....) 9- انجام برخی از کارهای عملی در منزل به صورت فردی یا گروهی و نوشتن گزارش توسط دانش آموران 10- دعوت صاحبان مشاغل به کلاس و شرح برای دانش آموزان ، البته اگر از والدین بچه ها باشند بهتر است نتیجه : به هر حال درس حرفه و فن ، درسی است که بر اساس اهمیت بخشیدن به کار ، تلاش ، تولید ، ابتکار ، ابداع، اختراع و به طور کلی ورزیده شدن دست ها ، که مادر ابزارها و مایه اصلی کارو تولید است ، در برنامه ها قرار گرفته است و به نظر ما می تواند از معدود درس هایی باشد که اگرو اگر جدّی با آن برخورد شود، دریچه خلاقیت و یادگیری را بسیار بیش از درس های دیگری که عموماً نظری و ذهنی هستند ، به روی بچه ها بگشاید . منابع: رشد آموزش راهنمایی تحصیلی ، دوره دهم ، شماره 3، بهار 1384 رشد تکنولوژی آموزشی 1،دوره بسیت و سوم، مهر1386 رشد تکنولوژی آموزشی،دوره بیست و دوم، دی ماه1385 سنجش حرفه وفن ،مجید کوثری، بهمن کوثری (ویراستار)، اندیشه کامیاب ،1386